خلافت عثمان

شورای خلافت و انتخاب عثمان

عمر در موارد متعددی با صحابه رسول خدا (ص) مشورت می کرد و در عین حال به هیچ وجه خود را در اجرای نظرات آنان ملزم نمی دانست.باید گفت عمر در مواردی که از خود نظری نداشت، از نظر دیگران بهره می برد.او در امور قضایی، دهها بار نظر امام علی (ع) را بر رأی خویش ترجیح داد.در تاریخ گذاری هجری با صحابه مشورت کرد و رأی امام علی (ع) را درباره تعیین «هجرت رسول خدا (ص)» به عنوان مبدأ تاریخ اسلامی پذیرفت. ⁽¹⁾ نمونه دیگر مشورت با امام درباره زمینهای عراق بود که نظر امام را قبول کرد. ⁽²⁾ نمونه دیگر مشورت با علی (ع) و دیگران درباره خروج از مدینه در جریان جنگ با ایرانیان و تعیین فرمانده برای نیروهای ایرانی بود. ⁽³⁾ عمر در میان توصیه به چند عمل، توجه به انصار و مشاورت با آنان را در کارها یادآوری کرد. ⁽⁴⁾

با توجه به این مشورتها برخی گفته اند که اساسا مجلس مشاوره ای بطور منظم درمسجد بوده و نظام سیاسی عهد عمر نوعی دمکراسی و حتی قریب به جمهوری بوده است. ⁽⁵⁾ این نظر با واقعیات آن زمان و آنچه تاریخ گزارش کرده سازگاری ندارد.مشورتهای موردی، امری جدای از مجالس شورایی است که رأی اکثریت را پذیرفته و بطور منظم در امور مداخله می کند.مأخذ سخن امیر علی، سخن قاضی ابو یوسف است ⁽⁶⁾ که در مسجد، مجلسی از اعیان و اشراف وجود داشته که در میان آنان سران برخی از قبایل که به مدینه می آمده اند بوده اند.او این جمع را «اهل شوری» نامیده است.دکتر ابراهیم بیضون خطای امیر علی را در بکار بردن کلماتی چون مجلس، در معنایی که این کلمه در دوره اخیر پیدا کرده، یادآور شده و می گوید: چیزی بنام «مجلس» به عنوان یک هیئت مستقر و صاحب نقش در نظام حکومتی این دوره وجود نداشته است.این امر بویژه در عهد عمر مصداق بیشتری دارد زیرا او نفوذی قوی در امور سیاسی داخلی و خارجی و همه امور حکومتی داشته است.در واقع مسأله مزبور ادامه همان چیزی است که در عهد رسول خدا (ص) وجود داشته است. ⁽⁷⁾ از امام صادق علیه السلام نقل شده است که مهاجران معمولا در مسجد می نشستند و عمر، اموری را که از اطراف به او می رسید با آنان در میان می گذاشت، از جمله درباره برخورد با مجوس از آنان پرسید، در آن وقت عبد الرحمان بن عوف گفت: رسول خدا (ص) با آنان معامله اهل کتاب را کرد. ⁽⁸⁾