تاریخ، سرگذشت امم و آیینه عبرت حال و آینده است. انسان می تواند با دقت و فراست در زندگی گذشتگان و کشف علل و عوامل فراز و نشیبهای آن، موجبات و موانع رشد و رستگاری جوامع را بشناسد.
در قرآن کریم خداوند پی در پی با ذکر قصص اقوام و امتهای پیشین، مخاطبین را به عبرت گرفتن از آنها در جهت انتخاب شیوه صحیح ترغیب می نماید. چنانچه در سوره اعراف فرموده است:
"و اتل علیهم نبا الذی اتیناه ایاتنا فانسلخ منها فاتبعه الشیطان فکان من الغاوین... ذلک مثل القوم الذین کذبوا بایاتنا فاقصص القصص لعلهم یتفکرون".
بنابر این اندیشه کردن در سیره انسانهای صالح و طالح و عاقبت هر یک حداقل دو الگوی شخصیتی موفق و ناموفق را برای ما ترسیم می کند و این برای هر فردی گامی لازم و مؤثر است; چنانکه علمای اخلاق نیز در جهت راهنمایی سالک ، راه وقوف بر اخلاق و سیره ره یافتگان را توصیه می کنند. ما بدین انگیزه سعی داریم به سال 37 ه.ق. نظری افکنده و انگیزه معاویه را از نبرد صفین مختصرا بررسی کنیم. همچنین ببینیم آنچه معاویه به عنوان دلیل نبرد با حضرت علی «علیه السلام » مطرح می کند تا چه حد با حقیقت و واقعیت سازگار است؟
و دیگر اینکه این انگیزه که صرفا جز اغوای مردم عوام نمی باشد در چه جامعه ای مطرح گردیده؟ و تا چه حد مؤثر بوده است؟
انگیزه معاویه از نبرد صفین
طی حکومت چند ساله حضرت علی «علیه السلام » تمامی دشمنان اسلام نقاب از چهره کریه خویش افکندند و با تمام توان رویاروی آئینه حق و حقیقت و وصی به حق رسول الله «صلی الله علیه وآله » ایستادند. ناکثین با بوجود آوردن جنگ جمل، قاسطین بانبرد صفین و مارقین در جنگ نهروان همه کینه ها، حسدها، دنیاطلبیها و کج فهمیها را آشکار نمودند.
واقعه صفین با فاصله کوتاهی از جنگ جمل در سال 37 ه.ق. اتفاق افتاد و گروههای زیادی در آن شرکت داشتند; از جمله اشرافی که در زمان خلیفه سوم اموال زیادی بنا حق تصاحب نموده بودند - از ترس اینکه حضرت آنهارا به بیت المال برگرداند با معاویه همدست شدند.
عده دیگر کسانی که ایمان قلبی به وحی نداشتند و منتظر فرصت بودند تا ضربه خود را بر پیکر اسلام فرود آورند; از جمله خود معاویه که از طلقاء (1) بود. دسته دیگر بزرگان بعضی از اقوام و قبایل بودند که قدرت و ریاست آنها با اجرای سنت پیامبر«صلی الله علیه وآله » توسط حضرت امیر«علیه السلام » رنگ می باخت. (2) کسانی هم که در غزوات و سریه ها خویشان خود را به شمشیر حضرت علی «علیه السلام » از دست داده بودند، به انگیزه جاهلی انتقامجویی در این نبرد شرکت جستند.
انگیزه های واقعی مقابله با حضرت علی «علیه السلام » از طرف معاویه افشا نمی شد بلکه به حیله وی و عمروعاص، دلیل آن را انتقام قاتلان خلیفه سوم اعلام می کردند. هدف کفر آمیز، قدرت طلبانه و انتقامجویانه معاویه در رویارویی با حضرت امیر«علیه السلام » در رفتار و گفتار وی چنان آشکار است که با نیرنگ او و هم پیمانش - عمرو عاص - در پس پیراهن عثمان پنهان نمی ماند; علاوه بر اینکه خواست وی مبنی بر استرداد قاتلان عثمان از حضرت نیز، بحق نبود و به همین دلیل در حالی که فقط اندیشه جنگ را در سر می پروراند بر این خواست تاکید می ورزید. در واقع او می دانست علی «علیه السلام » جز دربرابر حق تسلیم نخواهد شد، لذا بهانه خوبی داشت تا آتش جنگ را با اطمینان به پیروزی برافروزد.
نویسنده مسیحی: بعد از امام علي(ع) كسي را سزاوار نويسندگي نديدم به همين دليل جز ايشان در مورد كسي ننوشتم