بیت المال، خاکستر خاموش

چرا حضرت علی علیه السلام با سیاست تقسیم مساوی بیت المال، سبب بی مهری خواص به حکومت خود شد و با طلحه و زبیر کنار نیامد؟

1. سیاست تقسیم مساوی بیت المال و در نظر نگرفتن امتیازات شخصی و شرافت های قبیله ای، سیاستی کاملاً اسلامی و مطابق با قرآن و سنت نبوی بود.

2. اصولاً حضرت علی علیه السلام در حکومت خود، به خواص، خوش بین نبود و می فرمود: «خواص و اشراف، همواره بار سنگینی بر حکومت تحمیل می کنند؛ در روزگار سختی، کمتر به یاری حکومت می آیند و در اجرای عدالت، از همه ناراضی ترند؛ در خواسته هایشان، از دیگران، مصمم تر و در عطا و بخشش ها، کم سپاس ترند؛ به هنگام ندادن خواسته هایشان، عذرناپذیرتر و در برابر مشکلات، کم استوارترند». از نظر آن بزرگوار، عامه مردم، ستون های استوار دین، بر پادارنده اجتماعات پرشور مسلمانان و نیروهای ذخیره دفاعی به شمار می آمدند. بی تردید، با این دیدگاه، امکان ترجیح خواص وجود نداشت.

3. اگر حضرت علی علیه السلام خواص را بر عوام ترجیح می داد، ضمن عقب نشینی از ارزش ها و اصول اسلامی خود، به همگان اعلام می کرد که پیرو سیاست تبعیض آمیز حاکمان گذشته است و این چیزی بود که نه او می پسندید و نه مردم انقلابی آن زمان می پذیرفتند.

4. ترجیح خواص بر عوام، انبوه مردمی را که بارقه امید در دلشان درخشیده بود، از او و حتی اسلام و پیامبر صلی الله علیه وآله ناامید می کرد.

5. ترجیح خواص بر عوام، آنان را قدرتمند می کرد و امکان مشارکتشان را در توطئه های براندازی، فزونی می بخشید. این پدیده، در کنار از دست دادن حمایت پابرهنگان - که ره آورد قطعی سیاست عدم مساوات بود - نوعی خودکشی سیاسی به شمار می آمد.

6. طلحه و زبیر اگر چه در راه برپایی اسلام بسیار کوشیده بودند، اما پس از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله - به ویژه در اواخر دوره عثمان - به دنیا روی آورده، زندگی اشرافی و جاه طلبانه را برگزیده بودند. بنابراین، نحوه زندگی و مشی آنها در دوره پیشین، به همگان نشان می داد که نیروهایی ارزشی نیستند و برای احراز پُست در حکومت علوی، شایستگی ندارند. آنان در صورت رسیدن به پُست های اجتماعی و سیاسی، سیاست های خود را اجرا می کردند و مردم را به حضرت علی علیه السلام و حکومتش بدبین می ساختند؛ چنان که آن حضرت علیه السلام درباره آنان می گوید: «آنان هوای پادشاهی بر امت اسلامی را در سر می پروراندند».1