نقد و تحلیل امیرمؤمنان (ع) از حکومت های پس از پیامبر (ص) 2

در شماره گذشته بخشی از نقد و تحلیل های عام امیرمؤمنان علیه السلام که مربوط به دوره سه خلیفه قبلی است، زیر سه عنوان مورد بحث و بررسی قرار گرفت، اینک دنباله نقد عام، اینک ادامه مطلب علیهم السلام

4 . تاریکی فضای جامعه و عدم شفافیت آن

تحلیل جامعه شناسانه و تاریخی لازم است تا معلوم دارد که در دوران بیست و پنج ساله خلافت سه خلیفه، جامعه نوپای اسلامی (که دایما در حال گسترش و توسعه بود) در چه شرایطی قرار داشت؟

آیا سابقه دارها لطمه می زدند یا آنهایی که جدیدا دین اسلام را پذیرا می شدند؟ اگر هر دو لطمه می زدند، سهم کدام یک بیشتر بود؟

آیا از میان سابقه دارها ضرر و زیان انصار بیشتر بود یا مهاجرین؟

آیا مقصر اصلی مهاجرین بودند یا انصار؟

هیچ کس نمی تواند انصار را تبرئه کند; چرا که اینها پیش دستی کرده و در سقیفه گرد آمده بودند تا سعد بن عباده بیمار را بر مسند بنشانند، ولی با مطلع شدن خلیفه اول و دوم از ماجرا و حضور آنها در سقیفه و استفاده از رقابت و عداوت دیرینه اوس و خزرج، ورق برگشت و خلافت، تیول آنها شد .

هنگامی که اصل مهم خلافت و امامت امت، این گونه خدشه دار می شود، طبعا معلوم است شرایطی پدید می آید که همه مسائل، تابع این انحراف کلی و اصولی می گردد . بهترین تعبیر در باره این شرایط، کلام خود مولا است، چنان که پس از کشته شدن خلیفه سوم، در پاسخ به اصرار و التماس فرمودند:

«دعونی و التمسوا غیری، فانا مستقبلون امرا، له وجوه و الوان، لا تقوم له القلوب و لا تثبت له العقول، و ان الآفاق قد اغامت، و المحجة قد تنکرت ...» ⁽¹⁾.